Om konvensjonen
I 2006 blei FNs konvensjon for rettar til personar med nedsett funksjonsevne vedteke av FNs generalforsamling. Han blir forkorta CRPD på engelsk. Norge underteikna konvensjonen i 2007, og ratifiserte han den 3. juni 2013. Konvensjonen er likevel rettsleg bindande.
Konvensjonen skal sikre at funksjonshemma nyt likeverdig rett til anerkjende menneskerettar og grunnleggjande fridommar. Konvensjonen skal også fremje respekten for den ibuande verdigheita til menneske med nedsett funksjonsevne.
Konvensjonen dekkjer mange område der funksjonshemma opplever diskriminering, slik som tilgang til rettar, deltaking i offentleg og politisk liv, rett til utdanning, rett til deltaking i arbeidsliv, fridom frå tortur, utnytting og vald, og dessutan rett til bevegelsesfridom.
Konvensjonen representerer ei haldningsendring frå at personar med nedsett funksjonsevne blir vurdert som velferdstrengande og med behov for medkjensle, til ei anerkjenning av at det er samfunnsskapte barrierar som bidreg til funksjonshemming.
Konvensjonen er eit betydeleg skritt i retning av eit endra syn på funksjonshemming, og skal sikre at samfunnet anerkjenner at alle menneske skal ha moglegheit til likestilling og deltaking i samfunnet.
Likestillings- og diskrimineringsombodet har lovfesta tilsynsansvar for konvensjonen etter diskrimineringsombodsloven § 5.
FNs generelle anbefalingar
FNs komité for personar med nedsett funksjonsevne (CRPD-komiteen) gir fråsegn om ulike tema, såkalla «general comments».
Som kvar annan menneskerettskonvensjon er FNs konvensjon om menneske med nedsett funksjonsevne eit dynamisk regelverk, og CRPD-komiteen vil derfor ved behov gi kommentarar som gjer greie for komiteen si forståing av dei ulike artiklane i konvensjonen eller viktige tema. Dei generelle kommentarane kan også ta opp tema som ikkje er nemnt i sjølve konvensjonsteksten.
Slike generelle anbefalingar frå komiteen vil ikkje vere rettsleg bindande, men vil vere eit viktig moment i tolkinga av konvensjonen. Generelle kommentarar frå CRPD-komiteen kjem jamleg.
Individklagar
Under den valfrie tilleggsprotokollen til konvensjonen kan enkeltpersonar fremje klagar til CRPD-komiteen dersom dei opplever brot på rettane deira i dei tilfella der staten har underteikna den individuelle tilleggsprotokollen.
Noreg har ikkje ratifisert den frivillige tilleggsprotokollen til konvensjonen som gir enkeltpersonar tilgang til å klage til CRPD-komiteen.
Rapportering til FN
Det gjennomførast ein dialog mellom CRPD-komiteen og kvart enkelt land som har ratifisert konvensjonen. Noreg skulle rapportere til komiteen innan to år etter at konvensjonen blei ratifisert, og gjorde det i 2015. Deretter skal Noreg rapportere kvart fjerde år.
På bakgrunn av rapporten har komiteen munnlege høyringar av Noreg. Både offentlege myndigheiter og sivilt samfunn deltek på slike eksaminasjonar. Komiteen kjem etter dette med anbefalingar om tiltak som Noreg bør gjennomføre.
I mai 2019 kom komiteen med dei fyrste anbefalingane sine til Noreg. Det er ei sentral oppgåve for ombodet å føre tilsyn med korleis staten følgjer opp desse merknadene.
Ein annan viktig del av tilsynsarbeidet til ombodet er å ha eit tett samarbeid med sivilt samfunn. Dette samarbeidet er svært viktig i ombodet sitt arbeid med rapportering til CRPD-komiteen.