Likestillingsplikt for offentleg sektor (LOS-plikta)

Aktivitetsplikta går ut på at offentlege styresmakter skal fremje likestilling og hindre diskriminering. Aktivitetsplikta omfattar alle diskrimineringsgrunnlaga i likestillings- og diskrimineringslova § 6, og dessutan kombinasjonar av desse grunnlaga.

Lova seier at offentlege verksemder skal ‘omsette prinsipper, prosedyrer og standarder for likestilling og ikke-diskriminering til handling‘. Lova stiller få konkrete krav til korleis offentlege verksemder skal gjere dette, utover at det skal vere eit ’aktivt, målrettet og planmessig arbeid.’

Tilrådinga til ombodet er at verksemder tek utgangspunkt i ein 4-stegs metode, som liknar modellen som verksemder elles er pålagde å jobbe ut frå når det gjeld sikring av likestilling blant eigne tilsette, etter § 26 i lova. Dette vil gi fleire moglegheiter for intern kompetansedeling og bidra til at arbeidet med pliktene blir samkøyrt.

4-stegmetoden kan du lese om i situasjonsanalysen nedst på sida.

Alle i offentleg sektor skal gjere greie for korleis dei jobbar for å oppfylle LOS-plikta, slik at det viktige likestillingsarbeidet blir dokumentert.
  

Utgreiinga skal beskrive minst fem moment:  

1. Kva prinsipp, prosedyrar og standardar de har for likestilling. Nokre verksemder har éin formell likestillingspolicy, medan andre har fleire ulike dokument som til saman beskriv verksemda sine metodar og mål for likestilling.
   
   
2. Kva de gjer for å integrere omsynet til likestilling og ikkje-diskriminering i arbeidet. Her er det forventa at de beskriv konkrete tiltak som er igangsett. Her kan det vere aktuelt å inkludere både det som blei igangsett i løpet av året som har gått, og dessutan dei tiltaka som er igangsett tidlegare år og som framleis er med på å byggje ned barrierar og sikre meir likestilling. Sjølv om ei teleslyngje blei installert nokre år tilbake, er det framleis relevant å greie ut om at ho er i bruk den dag i dag. For dei med behov for teleslyngje er det nyttig å kunne vite at dette er på plass hos dykk.
   
   
3. Korleis de arbeider med å omsetje prinsipp, prosedyrar og standardar for likestilling og ikkje-diskriminering til handling. Her skal de fortelje om metoden dykkar for å sikre likestilling, og gjere greie for korleis de arbeider. Her kan det vere aktuelt å nemne korleis de forankrar arbeidet, om de har faste møte, om de har policynotat, osb.
   
   
4. Korleis de vurderer resultata som er oppnådde, særleg i året som har gått, men også over lengre tid dersom ein ser at det er formålstenleg å beskrive ein lengre trend.
   
   
5. Kva forventningar de har for arbeidet framover. Skal de halde fram med bestemde tiltak, eller har de planar om å prioritere annleis neste år?
   

Utgreiinga skal stå i årsrapport/årsmelding eller anna offentleg tilgjengeleg dokument.

Format på utgreiinga

Det blir ikkje stilt krav til format, så lenge innhaldet er på plass. Det er ikkje behov for lange avsnitt med prosatekst. Ver obs på at informasjonen som skal presenterast i ei likestillingsutgreiing, ikkje nødvendigvis er same type informasjon som er ønskjeleg å presentere i ein årsrapport elles. Det er viktig at retningslinjene dykkar for utarbeiding av anna innhald i årsrapporten ikkje står i vegen for at de får fram det de skal få fram i utgreiinga.

Ombodet si erfaring er at det kan vere formålstenleg å framstille opplysningane som ein tabell – dette gjer arbeidet mindre tidkrevjande og bidreg òg til at det er enklare å finne fram som lesar. Ein slik tabell kan gjerne delast inn etter diskrimineringsgrunnlag/satsingsområde og leggjast ved som vedlegg til årsrapporten.

Døme på mogleg formulering

Vår verksemd har sett som mål i rutinar for møte at lokala våre skal vere tilgjengelege for heile befolkninga. Brukarundersøkinga i fjor avdekte at fleire opplever at løysinga der rullestolbrukarar blir viste til sideinngangen, som mindre likeverdig. Vi har no sett inn rampe for å sikre tilkomst for alle gjennom hovudinngangen. Brukarundersøkinga i år viste at ingen var misfornøgde med inngangspartiet, og tiltaket blir derfor rekna som vellykka. Vi har planar om å setje i gang ein generell gjennomgang av tilgjengelegheita i heile verksemda vår i året som kjem.

For verksemder som har underliggjande verksemder/etatar og/eller underleverandørar

Alle offentlege verksemder skal gjere greie for likestillingsarbeidet sitt. Nokre verksemder har underliggjande verksemder, noko som gjer det aktuelt å avtale når og korleis informasjon skal delast dersom dette er nødvendig for utgreiinga.  

Det er opp til kvar verksemd å finne ut om dei har behov for å innhente informasjon frå underliggjande verksemder eller underleverandørar. Det finst ingen fasit for korleis informasjonsflyten skal sikrast. Ombodet reknar med at det kan vere minst to modellar for informasjonsdeling:

• Sentralstyrt – gjennom instruks og bestillingar 
• Lokalstyrt – kvar verksemd sørgjer for eigne løysingar og gode kommunikasjonsrutinar på tvers 

Uansett kva modell som blir vald, er det viktig å avklare forventningar og setje av nok tid.

Tips!

For å strukturere og effektivisere arbeidet kan det vere nyttig å ta utgangspunkt i oversikta som finst i Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet (Bufdir) sin mal for likestillingsutgreiing:

LOS-plikta gjeld for alle offentlege styresmakter. Omgrepet «offentlege styresmakt» blir forstått breitt og omfattar alle forvaltningsorgan som er ein del av stat, kommune og fylkeskommune som utøver offentleg styresmakt. Offentlege stiftingar, statsføretak, statlege aksjeselskap og andre private rettssubjekt eigd av det offentlege blir òg omfatta av plikta, så langt dei utøver offentleg styresmakt. Private rettssubjekt med delegert styresmakt frå det offentlege er i utgangspunktet òg omfatta.

Kva meiner vi med å «utøve offentleg styresmakt»

Ei verksemd utøver offentleg styresmakt når verksemda sine avgjerder har direkte betydning for borgarane sine rettar eller plikter, eller for rettssubjekta si rettsstilling. Styresmaktsutøvinga må ha heimel i lov eller i føresegner gitt i medhald av lov. I første omgang vil det vere snakk om vedtak eller enkeltvedtak som går ut på å tilstå, nekte eller inndra ein rett. Det kan òg vere snakk om vedtak eller enkeltvedtak som inneheld pålegg, forbod eller dispensasjon.

Offentleg styresmakt kan delegerast. Anten nedover i forvaltningshierarkiet, til sideordna organ, frå statlege til lokale nivå, i tillegg til delegering av kompetanse til private aktørar.

Plikta er ikkje avgrensa til styresmaktsutøving

Lova er tydeleg på at likestillingsplikta i offentleg sektor gjeld for offentlege styresmakter «i all sin virksomhet». Det betyr at plikta ikkje er avgrensa til oppgåver som ein ser på som rein styresmaktsutøving, som til dømes å gjere eit vedtak om studieplass eller å behandle ein søknad om avlasting, men gjeld alle sider av arbeidet for verksemda. Plikta inneber at offentlege styresmakter skal gå føre i likestillingsarbeid, og at dette arbeidet skal ha høg prioritet.

Kommunar og fylkeskommunar

Alle kommunar og fylkeskommunar er omfatta av plikta. Det same gjeld offentlege verksemder som er ein del av kommune og fylkeskommune. Døme er offentlege skular og barnehagar, kommunale helse- og omsorgstenester, kommunale fritidstilbod, andre kommunale og interkommunale føretak, m.m. Kommunale museum eller andre kulturtilbod er òg i utgangspunktet omfatta av plikta.   

Private verksemder som har fått delegert offentleg styresmakt frå kommune eller fylkeskommune, er omfatta av plikta. Døme er skular og barnehagar drivne i privat regi. 

Underleverandørar som har fått delegert offentleg styresmakt, kan òg vere omfatta av plikta. Sjå meir om kva det vil seie å vere ein privat aktør i marknaden lenger ned.

Statlege verksemder

Plikta gjeld for alle statlege verksemder. Alle departement, direktorat, statsforvaltarar og statlege organ er omfatta av plikta. Andre statlege verksemder som universitet og høgskular, Nasjonalgalleriet og Nationaltheatret vil òg vere omfatta. 

Private verksemder som har fått delegert offentleg styresmakt frå staten, er omfatta av plikta. Døme på dette kan vere private utdanningsinstitusjonar, forskingsinstitutt og helseføretak.

Statsføretak og statlege aksjeselskap

Statsføretak og statlege aksjeselskap er i utgangspunktet omfatta av plikta så lenge dei utøver offentleg styresmakt. Døme på statsføretak er Bane Nor og Statskog.  

Plikta gjeld likevel ikkje dersom verksemda er ein «aktør i marknaden», sjølv om dei utøver offentleg styresmakt, sjå Prop. 63 L (2018–2019) s. 92. Lova seier ikkje noko nærmare om kva som ligg i å vere ein «aktør i marknaden».

Nokre statlege aktørar har både oppgåver med næringsdrivande formål, men også forvaltningsoppgåver. Ombodet meiner at det i desse tilfella må utførast ei skjønnsmessig vurdering av verksemda sine oppgåver. Dersom hovudvekta av verksemda er å utøve offentleg styresmakt, meiner ombodet at verksemda mest sannsynleg er omfatta av plikta.

Særlovselskap og interkommunale selskap som utøver offentleg styresmakt

Lova seier ikkje noko om kva andre offentlege selskapsformer enn statsføretak og statlege aksjeselskap som er omfatta av plikta. Sidan statsføretak og private verksemder som utøver offentleg styresmakt, blir omfatta av plikta, meiner ombodet at også særlovselskap og interkommunale selskap er omfatta. Døme på særlovselskap er helseføretaka.    

Kvifor blir omgrepet «offentleg styresmakt» nytta i lova?   

Likestillings- og diskrimineringslova bruker omgrepet «offentlege styresmakter» som eit samleomgrep for aktørane som blir omfatta av plikta etter § 24 i lova. Omgrepsbruken er ikkje meint å avgrense kva delar av offentleg sektor som blir omfatta av plikta.  

Likestillings- og diskrimineringslova presiserer at også private føretak kan reknast som offentlege styresmakter dersom dei får delegert mynde frå det offentlege. Dermed kan ein seie at omgrepet «offentleg styresmakter» er meint å ha eit breitt omfang.

Kven er ikkje omfatta av LOS-plikta

Private aktørar som ikkje har fått delegert styresmakt frå det offentlege, er ikkje omfatta av plikta. Døme på dette er private bankar, eigedomsmeklarfirma, osb.